Oko cyklopa, zespół cyklopa w kolanie

Oko cyklopa to powikłanie po zabiegu rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego (ACLR, anterior cruciate ligament reconstruction) polegające na bolesnym ograniczeniu wyprostu stawu kolanowego przez guzowatą masę bliznowatą. Podczas wyprostu kolana dochodzi do konfliktu nieprawidłowo tworzących się skupisk tkanki bliznowatej od przodu od kanału piszczelowego, w którym podczas zabiegu artroskopowego umieszcza się przeszczep ACL.

Zespół cyklopa może ponadto wystąpić po awulsyjnym zerwaniu więzadła ACL leczonym wyłącznie zachowawczo. 

Dowiedz się więcej o przyczynach, diagnostyce i leczeniu zespołu cyklopa. 

Umów wizytę u ortopedy diagnozującego i leczącego zespół cyklopa w Krakowie

lek. med. Grzegorz Jarosławski - spec. ortopeda

Wybierz specjalistę

dr n. med. Amadeusz Skiba - spec.ortopeda

Wybierz specjalistę

 

Czym jest zespół cyklopa w kolanie?

Oko cyklopa, określane również jako miejscowa przednia artrofibroza, to uszypułowany guz tkanki włóknisto-naczyniowej, przylegający od przodu do przeszczepu ACL.  Artroskopowy widok masy guzowatej pomiędzy kłykciami kości udowej przypomina wygląd „oka cyklopa” - stad też wynika nazwa opisywanych zmian. 

Najczęstszym miejscem powstawania guzków bliznowatych jest obszar od przodu względem kanału kości piszczelowej. Znacznie rzadziej diagnozuje się guzki w pobliżu kanału udowego. Kanały kostne w kości piszczelowej i udowej są wywiercane przed ortopedę podczas zabiegu rekonstrukcji ACL i stanowią one miejsce implantacji przeszczepu (np. dla ścięgna mięśnia półścięgnistego). 

Mikroskopowo zmiana cyklopa składa się tkanki włóknistej z centralnym obszarem tkanki ziarninowej. Najcześciej zawiera w sobie uszkodzone włókna pierwotnego więzadła ACL (który powinien zostać całkowicie usunięty podczas artroskopowej rekonstrukcji) lub włókna przeszczepu zastępującego ACL. Niektóre mniej typowe zmiany mogą być pokryte warstwą synowiocytów. Analiza histologiczna guzków wykazuje obecność przewlekłego stanu zapalnego podobnego do miejscowej reakcji tkanek na ciało obce. W niektórych zmianach dodatkowo pojawia się tkanka chrzęstna lub kostna. 

Obecność guzków nie u wszystkich pacjentów generuje objawy przypominające przykurcz wyprostny kolana:

• Miękkie guzki, pozbawione tkanki chrzęstnej lub kostnej znacznie rzadziej wywołują objawy, chyba, że masa tych guzów jest wystarczająco duża, by wywołać konflikt.
• W większości przypadków to włóknisto-chrzęstne lub włóknisto-kostne twarde guzki odpowiedzialne są za generowane konfliktu przy wyproście kolana.

Stan bolesnego ograniczenia ruchu wyprostu kolana z powodu obecności guzków bliznowatych określa się zespołem cyklopa. 

Rys. 1. Lokalizacja oka cyklopa oznaczona na żółto na przekroju w MRI kolana w projekcji przednio-tylnej 

Rys. 2. Typowa lokalizacja oka cyklopa oznaczona na żółto na przekroju w MRI kolana w projekcji bocznej 

Możliwe dodatkowe powikłania zespołu cyklopa

1. Wokół blizny o typie cyklop czesto powstają włókniste pasma, które mogą wklinowywać się pomiędzy powierzchnie stawowe stawu udowo-piszczelowego i powodować uczucie przekakiwania w stawie, ból oraz wysięk. 

2. Uszkodzenie chrząstki stawowej kolana na krawędziach dołu miedzykłykciowego kości udowej przez powtarzany konfikt mechaniczny ze zmianami guzowatymi o typie cyklopa. 

3. Powstawnie osteofitów (patologicznych wyrośli kostnych) na krawędzi wcięcia międzykłykciowego, które mogą wtórnie uszkodzać przeszczep ACL.

Jakie są przyczyny tworzenia się zmian typowych dla oka cyklopa?

Czynniki ryzyka powstawania zmian oka cyklopa po zerwaniu ACL:

• złamanie awulsyjne - oderwanie fragmentów kości od piszczelowego przyczepu więzadła krzyżowego przedniego (ACL) w momencie zerwania więzadła. 

Czynniki ryzyka rozwoju zmian oka cyklopa po operacji rekonstrukcji ACL:

• zbyt wysunięty do przodu tunel piszczelowy wywiercany przez ortopedę podczas operacji rekonstrukcji ACL, 
• relatywnie zbyt duża objętość przeszczepu wykorzystywanego do rekonstrukcji ACL, 
• rekonstrukcja dwupęczkowa ACL ze względu na większą objętość przeszczepu, 
• wąska przestrzeń w obrębie dołu międzykłykciowego kości udowej,
• przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych przez brak odpowiednio prowadzonej rehabilitacji pooperacyjnej. 

Jak rozpoznać zespół cyklopa - diagnostyka

Objawy zespołu cyklopa

Trwała utrata wyprostu kolana przez ponad 3 miesiące po zakończeniu intensywnej rehabilitacji po zerwaniu lub operacji rekonstrukcji ACL, powinna nasuwać podejrzenie zespołu cyklopa. 

Typowe objawy zgłaszane przez pacjentów to:

• wielokrotna utrata uzyskanego podczas fizjoterapii pełnego wyprostu kolana, 
• niemożność pełnego wyprostowania kolana w pozycji leżenia na plecach na twardym podłożu (zakres można porównać do drugiego zdrowego kolana), 
• słyszalne klikanie lub przeskakiwanie w kolanie w końcowym zakresie ruchu wyprostnego kolana, 
• dyskomfort podczas chodzenia, biegania - brak pełnego wyprostu może negatywnie wpływać na wzorce lokomocyjne, w dłuższej perspektywie czasu może to skutkować przewlekłymi przeciążeniami mięśni i stawów dotkniętej kończyny, a także bólami kręgosłupa. 

Wynik badania rezonansu magnetycznego kolana

Większość zmian cyklopa jest bezobjawowa i wykrywana przypadkowo na obrazie MRI kontuzjowanego kolana lub MRI kolana po operacji rekonstrukcji ACL. Tylko 2% do 10% wszystkich zmian cyklopowych ma charakter objawowy.

Wizyta u ortopedy

Podczas konsultacji lekarz ortopeda oceni, co może być przyczyną niewystarczającego zakresu wyprostu w operowanym kolanie. Po zbadaniu zakresu ruchu kolana, ocenie czucia końcowego dla wyprostu i analizie wyników badania rezonansu ortopeda może rozpoznać zespół cyklopa.

Czy rehabilitacja może wyleczyć objawowe zmiany oka cyklopa?

Postępowanie zachowawcze (rehabilitacja) nie jest w stanie w sposób trwały zlikwidować tkanki bliznowatej ograniczającej wyprost kolana. Czasami udaje się krótkotrwale przywrócić wyprost, ale po pewnym czasie obecność guza powoduje ponowną utratę uzyskanego zakresu ruchu. Jedyną skuteczną formą leczenia zespołu cyklopa pozostaje operacja. 

Leczenie zespołu oka cyklopa - artroskopowe wycięcie zmian bliznowatych

Celem leczenia zespołu cyklopa jest przywrócenie wyprostu i poprawa biomechaniki stawu kolanowego. Objawowe zmiany oka cyklopa usuwa się podczas małoinwazyjnego zabiegu artroskopii kolana. Usunięcie guzków odbywa się za pomocą specjalnych narzędzi, m.in. gryzaka i shavera podłączonego do systemu ssania. Po oczyszczeniu nieprawidłowych zmian o typie cyklopa ortopeda sprawdza uzyskany zakres ruchu wyprostu w kolanie. 

Operator środoperacynie kontroluje czy przeszczep ACL nie konfliktuje z wcięciem miedzykłykciowym w pełnym wyproście kolana. Konflikt ten może wynikać z wytworzonych osteofitów na krawędzi dołu międzykłykciowego albo ze zbyt do przodu utworzonego kanału piszczelowego. Jeżeli przyczyną jest zbyt do przodu polożony kanał piszczelowy, wtedy operator wykonuje plastykę krawędzi kłykcia bocznego kości udowej tak, aby przy wyproście nie dochodziło do konfiktu więzadła krzyżowego przedniego z tym elementem kości udowej. Dzięki usunięciu osteofitów i plastyce wcięcia międzykłykciowego przeszczep ACL przestaje być narażony na postępujące uszkodzenie. 

W skrajnym przypadku zbyt do przodu położonego kanału piszczelowego konieczne jest całkowite usunięcie przeszczepu ACL i zaplanowanie zabiegu rewizyjnego, najczęściej dwuetapowego. W skrócie polega to na tym, że implamty mocujące przeszczep należy usunąć, kanały po dotychczasowym przeszczepie należy oczyścić i wypełnić je przeszczepami kostnymi. Po stwierdzeniu stabilnego zarośnięcia kanałów tkanką kostną należy wykonać zabieg rekonstrukcji ACL od nowa. Zabieg powtórnej rekonstrukcji ACL przeprowadzany jest nie wcześniej niż 10-12 miesięcy od operacji usunięcia pierwszego przeszczepu.  

Rekonwalescencja po operacji usunięcia oka cyklopa

Objawy ograniczenia wyprostu całkowicie ustępują w ciągu kilku tygodni po operacyjnym wycięciu zmian oka cyklopa. Pacjenci odzyskują pełny zakres ruchomości pod nadzorem fizjoterapeuty. Wskazane jest wykonywanie ćwiczeń rozciągających przykurczone mięśnie kulszowo-goleniowe, które mogły ulec skróceniu w okresie przed operacją przez brak możliwości uzyskania pełnego biernego wyprostu kolana. Ostatecznym celem rehabilitacji jest przywrócenie prawidłowego wzorca chodu i biegu. 

Jak często dochodzi do pojawiania się guzków cyklopa?

Częstość występowania guzków oka cyklopa wynosi 25%-47% pacjentów, którzy przeszli operację rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego.  Jednak tylko u 2%-10% pacjentów, którzy przeszli rekonstrukcję ACL, rozwija się objawowy zespół cyklopa. Częstość występowania wszystkich typów oka cyklopa stopniowo wzrasta wraz z upływem czasu od momentu operacji - problem może się ujawnić nawet 1-2 lata po artroskopii kolana z rekonstrukcją ACL. 

Jak po zerwaniu ACL zapobiegać rozwojowi zespołu cyklopa? 

• opóźnienie operacji rekonstrukcji ACL do momentu odzyskania pełnego zakresu ruchu (uzyskuje się to podczas rehabilitacji przedoperacyjnej), 
• wykonanie tunelów kostnych w prawidłowej orientacji i umiejscowieniu, 
• debridement (oczyszczenie) obszaru wokół kanału kostnego, 
• wykonanie plastyki dołu międzykłykciowego, jeżeli śródoperacyjnie stwierdza się konflikt z przeszczepem ACL, 
• wczesna mobilizacja pooperacyjna stawu kolanowego prowadzona przez doświadczonego fizjoterapeutę. 

Operacja usunięcia zmian oka cyklopa w kolanie - ważne informacje

Umów wizytę u ortopedy prowadzącego diagnozę i leczenie zespołu cyklopa w Krakowie

lek. med. Grzegorz Jarosławski - spec. ortopeda

Wybierz specjalistę

 

-

Źródła:

1. Kambhampati SBS, Gollamudi S, Shanmugasundaram S, Josyula VVS. Cyclops Lesions of the Knee: A Narrative Review of the Literature. Orthop J Sports Med. 2020 Aug 28;8(8):2325967120945671. doi: 10.1177/2325967120945671. PMID: 32923503; PMCID: PMC7457408.